Có một tiệm bánh mochi nhỏ ở Kyoto và nhiều doanh nghiệp với truyền thống hàng thế kỷ khác của Nhật Bản đã tồn tại qua những thăng trầm lịch sử bằng cách đặt truyền thống, sự ổn định lên trên lợi nhuận và sự tăng trưởng.

Gia đình của Naomi Hasegawa bán bánh mochi nướng trong một cửa hàng nhỏ làm bằng gỗ tuyết tùng, bên cạnh một ngôi đền cổ ở Kyoto. Gia đình ấy bắt đầu kinh doanh, cung cấp đồ ăn nhẹ và thức uống cho những du khách đến từ khắp Nhật Bản kể từ năm 1.000.

Các thành viên gia đình Hasegawa cùng góp sức duy trì hoạt động của cửa hàng

Giờ đây, hơn một thiên niên kỷ sau, đại dịch COVID-19 đã tàn phá nền kinh tế ở cố đô, khiến lượng khách du lịch sụt giảm nghiêm trọng. Dù vậy, bà Hasegawa không mấy quan tâm đến tình hình tài chính của cửa hàng. Thay vào đó, bà đặt nhiệm vụ duy trì hoạt động lên hàng đầu.

Như nhiều doanh nghiệp ở Nhật Bản, cửa hàng Ichiwa của gia đình Hasegawa chọn sứ mệnh ở tương lai. Bằng cách đặt truyền thống và sự ổn định lên trên lợi nhuận và sự tăng trưởng, Ichiwa đã vượt qua chiến tranh, bệnh dịch, thiên tai và sự trỗi dậy của nhiều đế chế. 

Các doanh nghiệp như vậy tại Nhật Bản có thể kém năng động hơn so với những doanh nghiệp tại các quốc gia khác nhưng khả năng phục hồi của họ là bài học quý giá cho nhiều doanh nghiệp trên thế giới, chẳng hạn như ở Mỹ, nơi đại dịch khiến hàng chục ngàn người phải phá sản.

Kenji Matsuoka - giáo sư danh dự về kinh doanh tại Đại học Ryukoku ở Kyoto - cho biết: “Nếu bạn nhìn vào sách giáo khoa kinh tế, các doanh nghiệp được cho là phải tối đa hóa lợi nhuận, mở rộng quy mô, thị phần và tốc độ tăng trưởng. Thế nhưng, nguyên tắc hoạt động của các doanh nghiệp truyền thống tại Nhật Bản hoàn toàn khác biệt. Ưu tiên số một của họ là duy trì hoạt động. Mỗi thế hệ giống như một vận động viên trong cuộc chạy tiếp sức. Điều quan trọng là truyền lại chiếc gậy cho người sau”.

Những doanh nghiệp trường tồn

Nhật Bản là một siêu cường kinh doanh lâu đời. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu quản lý Centennial có trụ sở tại Tokyo, đất nước mặt trời mọc là nơi tồn tại của hơn 33.000 doanh nghiệp với ít nhất 100 năm lịch sử - chiếm hơn 40% số doanh nghiệp lâu đời của thế giới. Hơn 3.100 doanh nghiệp hoạt động trong ít nhất hai thế kỷ; khoảng 140 đã tồn tại suốt hơn 500 năm và ít nhất 19 doanh nghiệp liên tục hoạt động kể từ thiên niên kỷ đầu tiên. Các doanh nghiệp này (gọi là "shinise") chứa đựng cả niềm tự hào và sự mê hoặc bí ẩn. Hầu hết các doanh nghiệp lâu đời, như Ichiwa, là các doanh nghiệp nhỏ do gia đình tự quản, kinh doanh hàng hóa và dịch vụ truyền thống. Một bộ phận nhỏ còn lại hiện là các công ty nổi tiếng của Nhật Bản, chẳng hạn Nintendo, công ty bắt đầu sản xuất thẻ chơi bài cách đây 131 năm và thương hiệu nước tương Kikkoman ra đời từ năm 1917.

Ichiwa bắt đầu như một cửa tiệm phục vụ khách hành hương đến một ngôi đền gần đó

Bà Hasegawa nói, để tồn tại trong một thiên niên kỷ, doanh nghiệp không thể chỉ chạy theo lợi nhuận mà phải có một mục đích cao hơn. Trong trường hợp của Ichiwa, đó là tiếng gọi tôn giáo: phục vụ những người hành hương đến đền thờ.
Những loại giá trị cốt lõi đó (được gọi là “kakun” hay “giới luật gia đình”) đã định hướng cho nhiều quyết định kinh doanh của các doanh nghiệp qua nhiều thế hệ. Họ chăm sóc nhân viên của mình, hỗ trợ cộng đồng và cố gắng tạo ra một sản phẩm truyền cảm hứng đáng tự hào.

Tại Ichiwa, “kakun” nghĩa là làm duy nhất một việc ở mức tốt nhất - một cách tiếp cận kinh doanh rất Nhật Bản. Cửa hàng đã từ chối nhiều cơ hội mở rộng, gần đây nhất là yêu cầu từ Uber Eats. Mochi vẫn là món duy nhất trong thực đơn và nếu thực khách muốn uống gì đó, họ sẽ được giới thiệu món trà xanh rang giản dị.

Thích ứng mà không đánh mất bản sắc

Trong phần lớn lịch sử của Ichiwa, những phụ nữ thuộc gia đình Hasegawa làm món ăn nhẹ ít nhiều theo cách giống nhau. Họ luộc gạo bằng nước từ một con suối nhỏ chảy ngang tầng hầm của cửa hàng, giã thành bột nhão, sau đó nặn thành những viên tròn và dùng xiên gỗ để nướng bánh trên một chiếc bếp nhỏ bằng gang...

Du khách thưởng thức bánh gạo và uống trà tại Ichiwa

Tuy giữ vững công thức truyền thống, Ichiwa vẫn có vài nhượng bộ đối với công nghệ hiện đại, chẳng hạn sử dụng nguồn nước mới vì sở y tế địa phương cấm sử dụng nước giếng… Và, sau nhiều thế kỷ hoạt động trên số tiền tùy ý mà khách trả, cửa hàng tính một mức giá cố định cho mỗi đĩa bánh kể từ khoảng sau Thế chiến thứ hai, khi doanh nghiệp bắt đầu chú ý hơn đến tình hình tài chính.

Các công ty Nhật Bản tồn tại lâu nhất thường được định nghĩa bởi khả năng phòng, chống rủi ro (một phần là do các cuộc khủng hoảng trong quá khứ) và sự tích lũy dự trữ tiền mặt lớn. Tomohiro Ota - một nhà phân tích tại ngân hàng đầu tư Goldman Sachs - cho biết ngay cả khi các doanh nghiệp này “kiếm được lợi nhuận”, họ cũng không tăng chi tiêu vốn.

Doanh nghiệp lớn thường có những khoản dự trữ đáng kể nhằm đảm bảo có thể tiếp tục phát hành ngân phiếu lương và đáp ứng các nghĩa vụ tài chính khác của mình trong trường hợp kinh tế suy thoái. Ngay cả các doanh nghiệp nhỏ hơn cũng có xu hướng duy trì mức nợ thấp và dự trữ đủ chi phí hoạt động trung bình từ một đến hai tháng. Mặt khác, khi họ cần hỗ trợ, nguồn tài chính rất rẻ và sẵn có. Lãi suất ở Nhật Bản duy trì ở mức thấp trong nhiều thập kỷ và gói kích thích của chính phủ nhằm ứng phó với đại dịch đã giúp hầu hết các doanh nghiệp nhỏ vượt qua khó khăn một các hiệu quả.

Các shinise nhỏ thường sở hữu các cơ sở riêng và dựa vào các thành viên trong gia đình để tiết kiệm chi phí lương nhân công. Khi Toshio Goto - giáo sư tại Trường cao học Kinh tế Nhật Bản và là giám đốc đại diện của Viện Nghiên cứu Quản lý Centennial - thực hiện một cuộc khảo sát vào mùa hè này về các công ty có tuổi đời ít nhất 100 năm, hơn 1/4 cho biết họ có đủ kinh phí để hoạt động trong ít nhất hai năm.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là mọi thứ sẽ không thay đổi, bởi vì tồn tại nghĩa là tìm ra sự cân bằng giữa việc bảo tồn truyền thống và thích ứng với các điều kiện thị trường thay đổi nhanh chóng.

Món bánh mochi nướng truyền thống vẫn giữ hương vị nguyên bản sau hơn 1.000 năm

Đối với một số công ty, điều đó có nghĩa là phải cập nhật hoạt động kinh doanh cốt lõi của họ. NBK - một công ty vật liệu bắt đầu sản xuất ấm đun nước bằng sắt vào năm 1560 - hiện đang sản xuất các bộ phận máy móc công nghệ cao. Hosoo - một nhà sản xuất kimono 332 tuổi ở Kyoto - đã mở rộng lĩnh vực kinh doanh sang đồ nội thất gia đình, thậm chí cả đồ điện tử.

Khó khăn còn đó

Đối với một số doanh nghiệp, chạy theo thời đại có thể khó khăn, đặc biệt là những cửa hàng như Tanaka Iga Butsugu. Công ty này sản xuất hàng hóa Phật giáo ở Kyoto từ năm 885. Masaichi Tanaka, chủ tịch đời thứ 70 của cửa hàng, cho biết nơi đây nổi tiếng với butsudan - những điện thờ nhỏ trong các ngôi chùa hoặc nhà riêng có thể bán với giá hàng trăm ngàn USD. Đại dịch đã gây ra rất nhiều khó khăn nhưng thách thức lớn nhất mà Tanaka Iga Butsugu và nhiều công ty khác phải đối mặt là xã hội già hóa của Nhật Bản và thị hiếu thay đổi.

Một số công ty đã đóng cửa vì chủ sở hữu không tìm được người kế nhiệm. Đối với ông Tanaka, việc thay thế những người thợ truyền thống lành nghề ngày càng khó hơn. Công việc kinh doanh bị bế tắc vì ngày nay ít người đi chùa hơn và những ngôi nhà mới hiếm khi có không gian thích hợp để đặt butsudan. Ông Tanaka đã cân nhắc việc sử dụng máy in 3-D nhưng băn khoăn không biết ai sẽ mua các mặt hàng được làm bằng máy in này.

Tiệm Ichiwa hiện không phải đối mặt với những lo lắng như trên. Tuy nhiên, bà Hasegawa (60 tuổi) thừa nhận đôi khi bà cảm thấy áp lực về tính lịch sử của cửa hàng. Mặc dù công việc kinh doanh không mang lại nhiều thu nhập, mọi người trong gia đình từ khi còn nhỏ đều được dạy rằng miễn họ còn sống, việc kinh doanh cần phải tiếp tục. Naomi Hasegawa nói thêm: “Một lý do để chúng tôi tiếp tục là bởi tất cả đều ghét ý tưởng phải buông tay truyền thống này". 

Ngọc Hạ