Wikipedia sẽ thu phí Facebook, Google

Nguyễn Vũ

(KTSG) - Với người dùng bình thường, Wikipedia là một bách khoa toàn thư mở, một nguồn tham khảo luôn có sẵn nhưng được sử dụng với sự dè chừng cẩn trọng. Đó là bởi ai cũng có thể đăng ký tham gia biên soạn, chỉnh sửa, cập nhật thông tin trên cuốn sách đa ngôn ngữ phong phú này nên khó tránh được tình trạng các đề tài nhạy cảm bị chỉnh sửa liên tục, lúc thế này lúc thế khác. Với các nội dung thông tin kiến thức thuần túy thì Wikipedia là nơi tham khảo rất hữu ích.

Tuy nhiên điều ít ai để ý là nhiều hãng công nghệ lớn từ Facebook đến Google, nhiều dịch vụ tự động như Siri, Alexa... đang sử dụng Wikipedia làm nguồn trích dẫn để cung cấp thông tin cho mọi người. Cứ tưởng chúng ta sử dụng Google để tra cứu thông tin, giả dụ tìm thông tin về phim Nomadland vừa được đề cử hạng mục phim hay nhất trong giải Oscar, gõ từ khóa này lên thanh tìm kiếm thì Google sẽ trả về các ô thông tin tóm tắt và nguồn là Wikipedia chứ không ai khác. Mở Google Assistant, hỏi diện tích của châu Âu là bao nhiêu, máy sẽ trả lời ngay, nguồn thông tin cũng từ Wikipedia.

Gần đây, khi vấn nạn tin giả hoành hành các nền tảng mạng xã hội, Facebook và YouTube quay sang Wikipedia để làm nguồn tham khảo chính mỗi khi có ai mở một video hay một bài viết đậm mùi thuyết âm mưu. Chính vì các nguồn gián tiếp này mà vai trò cung cấp thông tin của Wikipedia ngày càng lan tỏa, đòi hỏi những người điều hành Wikipedia phải suy tính một mô hình phát triển mới: đó là buộc các hãng công nghệ lớn trả tiền mới được sử dụng Wikipedia làm nguồn thông tin cung cấp cho khách hàng.

Tuần trước, Wikipedia Foundation nơi điều hành dự án bách khoa toàn thư mở Wikipedia tuyên bố sẽ tung ra dịch vụ Wikipedia Enterprise, sẽ là nơi cung cấp thông tin trọn gói cho các nơi đang khai thác như Google hay Facebook rồi thu phí sử dụng. Để thương mại hóa sản phẩm này, họ cho thành lập một công ty con mang tên Wikimedia LLC đang có nhiệm vụ thương thảo cụ thể với các khách hàng lớn về điều khoản sử dụng.

Vấn đề lớn nhất đối với Wikipedia khi giới thiệu dịch vụ Wikipedia Enterprise là thăm dò, đo lường phản ứng của các cộng tác viên khắp thế giới. Họ là những người ngày đêm miệt mài viết, biên tập, cập nhật thông tin cho Wikipedia hoàn toàn không lấy tiền công cũng chẳng có tên tuổi.

Mặc dù là 1 trong 15 trang web được nhiều người vào đọc nhất nhưng Wikipedia quyết định không nhận quảng cáo nên không tạo ra được doanh thu bù đắp vào chi phí. Chỉ tính riêng ấn bản Wikipedia tiếng Anh đã có hơn 6,2 triệu bài viết; 41 triệu biên tập viên tình nguyện có đăng ký trong đó có khoản 150.000 người hoạt động thường xuyên. Còn tính trên quy mô toàn cầu, Wikipedia hiện có 321 phiên bản với ngôn ngữ khác nhau, ấn bản tiếng Việt cũng nằm trong top 12 ấn bản có hơn 1 triệu bài viết.

Hiện nay cứ hai tuần một lần, Wikipedia tải hết mọi nội dung của họ vào thành một gói và cung cấp miễn phí cho người dùng, gọi là “data dump”, trong suốt hai tuần đó nếu có thay đổi nội dung thì họ cung cấp liên tục ở một dạng gọi là “fire hose” để người dùng có thể cập nhật “data dump” nhưng dưới định dạng khác.

Đây chính là cách các công ty công nghệ lớn khai thác nội dung từ Wikipedia mà không cần sự tham gia của Wikipedia Foundation. Lane Becker, một thành viên cao cấp của Wkipedia Foundation cho biết mọi hãng công nghệ lớn đều có một đội ngũ đông đảo chuyên xử lý thông tin thô của Wikipedia để phù hợp với sản phẩm của từng hãng.

Nay Wikipedia Enterprise sẽ chuẩn bị các “data dump” đã dọn dẹp sạch sẽ cho khách hàng có trả tiền, dòng cập nhật sẽ dùng định dạng để dễ tích hợp theo đúng thời gian thật. Nội dung Wikipedia có trả tiền sẽ được tải lên Amazon Web Service để đáp ứng tốc độ truy cập nhanh.

Chưa biết phản ứng của cộng đồng Wikipedia sẽ như thế nào. Tuy nhiên, nếu không thu tiền mà vẫn để các hãng công nghệ khai thác Wikipedia như hiện nay cũng là một sự lãng phí to lớn. Hợp tác trực tiếp với các hãng, Wikipedia sẽ bảo đảm người dùng tiếp nhận được thông tin cập nhật nhất, loại trừ được thông tin sai lệch, méo mó.

Trước mắt, các khoản chi trả của các công ty công nghệ, nếu có, cũng sẽ chiếm một phần nhỏ trong ngân sách chừng 100 triệu đô la mỗi năm của Wikipedia, chủ yếu đến từ các món tiền đóng góp nhỏ của người dùng khắp nơi.