Ngày 8-6, Thủ tướng Phạm Minh Chính sẽ chủ trì hội nghị trực tuyến về đề án thực hiện xây dựng đường bộ cao tốc giai đoạn 2021-2025 và định hướng đến 2030. Đây là một bước đi tiếp theo thể hiện sự sâu sát, quyết tâm rất lớn của Chính phủ về mục tiêu "5.000 km đường cao tốc".

Khơi thông rào cản "quy định"

Tại các cuộc họp Chính phủ về đường cao tốc, đề cao vai trò của địa phương, nêu cao trách nhiệm và sự chủ động của các tỉnh, thành phố, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã khẳng định: "Dự án đi qua nơi nào, địa phương nơi đó là cơ quan nhà nước có thẩm quyền, các địa phương phải lo ngân sách, chịu trách nhiệm về khâu giải phóng mặt bằng cho các dự án".

Rõ ràng trong bối cảnh hiện nay, không có phương án nào tối ưu hơn việc đẩy mạnh xã hội hóa để triển khai xây dựng các công trình đường cao tốc bằng hình thức đối tác công tư (PPP).

Với khối lượng công việc rất lớn, khoảng 3.800 km cho khoảng thời gian không đến 10 năm, nhiều ý kiến cho rằng nhà nước cần có cơ chế liên thông từ trung ương đến địa phương, địa phương đến doanh nghiệp và doanh nghiệp đến người dân để hoàn thành mục tiêu 5.000 km đường cao tốc vào năm 2030.

Cần giải quyết các bất cập tồn đọng hiện nay về chính sách, tín dụng… để hướng tới mục tiêu hoàn thành mạng lưới đường cao tốc huyết mạch của đất nước. Mọi thành phần xã hội sẽ đồng lòng vì đất nước, hợp mọi nguồn lực, huy động vốn thành công như tinh thần hưởng ứng việc huy động quỹ vắc-xin Covid-19 do Thủ tướng Phạm Minh Chính phát động ngày 5-6 vừa qua.

Để cụ thể hóa hiệu quả chỉ đạo của Chính phủ, các cơ chế cần được điều chỉnh để thông thoáng hơn. Đơn cử một số dự án đã được giao cho địa phương làm cơ quan nhà nước có thẩm quyền đang trong giai đoạn nghiên cứu tiền khả thi (PreFS), thậm chí đã được phê duyệt chủ trương đầu tư đang bị chậm bởi những quy định của luật.

Dự án Đồng Đăng - Trà Lĩnh nối Lạng Sơn với Cao Bằng, dự án Tân Phú - Bảo Lộc nối Đồng Nai với Lâm Đồng, dù hai địa phương là Cao Bằng và Lâm Đồng đã rất quyết tâm, sẵn sàng đầu tư vốn để sớm xây dựng tuyến đường nhưng vẫn bị kẹt lại bởi những quy định.

Theo Điều 6 Luật PPP, các dự án đường cao tốc thuộc thẩm quyền quyết định chủ trương của Thủ tướng phải thành lập hội đồng thẩm định liên ngành để thẩm định báo cáo PreFS và báo cáo khả thi (FS). Hội đồng thẩm định sẽ thẩm định 2 bước để Thủ tướng phê duyệt chủ trương đầu tư và tiếp tục thẩm định để địa phương phê duyệt FS.

Luật PPP quy định dự án PPP nhà đầu tư đề xuất phải "Không trùng với dự án PPP đang được cơ quan có thẩm quyền tổ chức lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi hoặc đã chấp thuận nhà đầu tư khác lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi".

Thực tế các bước thẩm định FS như vậy sẽ phát sinh nhiều thủ tục hành chính, kéo dài. Tại hội nghị về các cơ chế, chính sách liên quan đến đầu tư phát triển đường cao tốc theo hình thức PPP được Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT) tổ chức mới đây, nhiều ý kiến của các chủ đầu tư cho rằng nên xem xét giao cho cơ quan có thẩm quyền là địa phương chịu trách nhiệm chủ trì thẩm định và phê duyệt.

Theo các nhà đầu tư, các dự án cao tốc hiện nay, Bộ Giao thông Vận tải đều có nghiên cứu sơ bộ, đánh giá các hình thức để chọn hình thức đầu tư tối ưu. Nhiều dự án đã nghiên cứu nhưng chưa được duyệt do chưa có vốn nên chưa xác định được hình thức đầu tư công hay PPP. Khi nhà đầu tư đề xuất sẽ vướng quy định không rõ ràng nêu trên. Cơ chế này có thể cởi mở hơn, cho phép các nhà đầu tư đề xuất những dự án như vậy sẽ tạo chủ động và có thể lựa chọn được những phương án đầu tư phù hợp hơn, kinh tế hơn.

Thay đổi cơ cấu nguồn vốn

Thực tế, một số dự án thành phần đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2016-2020 có tỷ lệ vốn ngân sách nhà nước (NSNN) tham gia trên 50%, thời gian hoàn vốn dưới 15 năm nhưng vẫn không tìm được nhà đầu tư. Trong khi đó, các dự án cần triển khai trong thời gian tới đều là các dự án khó với suất đầu tư lớn hơn, thời gian hoàn vốn kéo dài trên 20 năm.

Với dự án cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh, Tỉnh ủy Cao Bằng đã thành lập Ban chỉ đạo dự án để tất cả hệ thống chính trị của địa phương vào cuộc, các chuyên gia, nhà đầu tư am hiểu, tâm huyết cũng đã được mời tham gia hiến kế giải bài toán khó về đường cao tốc. Ban đầu với tổng mức đầu tư lên tới 47.000 tỷ đồng.

Con số quá lớn đó đã được hóa giải bằng công nghệ hầm xuyên núi, cầu vượt thung lũng, qua đó đã giảm được chiều dài tuyến 19km và đặc biệt giảm tổng mức đầu tư tối ưu xuống còn 23.000 tỷ đồng; Không dừng lại đó, dự án tiếp tục được phân kỳ đầu tư để tổng mức đầu tư còn 13.700 tỷ đồng. Với tổng mức đầu tư đã được tiết giảm 2 lần, nhưng dự án vẫn còn gặp khó khi doanh thu và lưu lượng khá thấp ở tuyến này, tỷ lệ bị giới hạn 50 % vốn NSNN tham gia vào dự án theo luật PPP sẽ khập khiễng với khả năng thực thi dự án.

Ngày 28-5, Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng cùng Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng Lại Xuân Môn tổ chức đi thực địa và Bộ trưởng đã yêu cầu tiếp tục nghiên cứu giảm tổng mức đầu tư, định hướng kết nối các khu vực cửa khẩu và tạo ra các điểm nhấn thông qua các công trình kiến trúc cảnh quan đặc thù văn hóa.

Theo cách nhìn của ông Lại Xuân Môn về đề xuất "3 chữ P" của Tập đoàn Đèo Cả đơn giản, dễ hiểu và phù hợp với bối cảch hiện nay nhưng quan trọng vẫn là cách tổ chức thực hiện. Theo đó, P1 - vốn NSNN: Thể hiện sự quyết tâm chính trị của lãnh đạo địa phương khi bỏ vốn để giải phóng mặt bằng và hỗ trợ một phần chi phí xây dựng (nếu có), bên cạnh hỗ trợ xây dựng công trình từ ngân sách trung ương.

P2 - vốn Chủ sở hữu của nhà đầu tư: Chọn nhà đầu tư có kinh nghiệm, năng lực tài chính, năng lực quản lý, điều hành để cùng địa phương tổ chức thực hiện.

P3 - vốn huy động khác: Xác định phương án đầu tư, nhu cầu vốn và các tiềm năng, lợi thế của địa phương khi đầu tư cao tốc để kêu gọi các nhà đầu tư khác như bất động sản, đô thị công nghiệp, nông nghiệp công nghệ cao, dịch vụ, logistics… gắn trách nhiệm với địa phương cùng tham gia góp vốn làm công trình giao thông.