Các Tổng thống Joe Biden, Donald Trump, Barack Obama và George W. Bush dường như đều có chung một niềm tin rằng nước Mỹ là một cỗ máy ATM vĩnh cửu: chỉ cần nhấn một nút và hàng nghìn tỷ đô la sẽ được nhả ra. Và, khi máy ATM cạn, chỉ cần in thêm tiền và ngồi chờ. Trách nhiệm giải trình dường như chỉ dành cho những kẻ ngốc mà thôi, kiểu như những người Mỹ đang còng lưng cày cuốc ngoài kia.

Vừa trong tháng 6 này, Công ty ID.me, một công ty chuyên về bảo mật ID giúp khách hàng khỏi bị lợi dụng trong các vụ ăn cắp ID, đã thực hiện một nghiên cứu về tình trạng của Gói Cứu trợ Covid-19 trị giá 2,2 nghìn tỷ đô la được phân bổ hồi tháng 3 năm 2020 với mục đích hỗ trợ người lao động, các gia đình và doanh nghiệp.

Công ty ID.me thu về kết quả là: Có tới 400 tỷ đô la trong số gần 800 tỷ đô la dự định dành cho người lao động, các gia đình và doanh nghiệp có khả năng đã lọt vào tay các tổ chức tội phạm nước ngoài hoặc những kẻ trộm cắp ở Mỹ, thay vì các đối tượng thụ hưởng.

Để dễ hình dung, số tiền bị đánh cắp có giá trị lớn hơn GDP của 17 trong số 50 nền kinh tế đứng đầu thế giới.

Con số ước tính 400 tỷ đô la cũng có thể ở cao hơn mức thực tế nhưng vấn đề là chính phủ Mỹ không bác bỏ kết luận này. Lý do có thể là chính phủ Mỹ cũng không biết rõ mình có bao nhiêu tiền nên không thể nào biết số tiền bị đánh cắp là bao nhiêu. Bộ Quốc phòng đã 3 năm liên tiếp không thực hiện nổi kiểm toán hàng năm. Phải đến năm 2027 họ mới đưa ra được báo cáo đầu tiên bởi khi đó họ mới có thể hạch toán đầy đủ khoản ngân sách 740 tỷ đô la của mình. Có lẽ họ không có đủ nhân sự kế toán có trình độ sử dụng những chiếc máy tính cộng trừ được sản xuất ở Trung Quốc.

Các cơ quan đã có bằng chứng "chắc chắn" về hành vi trộm cắp tiền từ các nguồn tài trợ khác của chính phủ. Bộ Lao động, cơ quan chịu trách nhiệm quản lý một phần của gói cứu trợ Covid, ước tính rằng họ đã mất 63 tỷ đô la năm 2020. Chính phủ đã chuyển tiền sai đối tượng thụ hưởng, chuyển quá số tiền cho người nhận, hoặc đơn giản là đã để thất thoát ở khâu nào đó.

Hàng năm, theo Hiệp hội quốc gia về Chống gian lận Y tế, Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Mỹ để thất thoát trung bình 68 tỷ đô la trong Chương trình Medicare (chăm sóc y tế cho người già) và Medicaid (chăm sóc y tế cho người nghèo). Bộ Tài chính để thất thoát 8 tỷ đô la tiền Tín Thuế lợi tức do lao động (khoản tiền hoàn lại cho những người lao động có thu nhập thấp).

Cộng thêm phần còn lại của ngân sách liên bang trị giá 4 nghìn tỷ đô la thì bạn đủ thấy được sự nghiêm trọng của tình trạng gian lận, lãng phí và lạm dụng ngân sách. Cơ quan Thẩm định Trách nhiệm của Chính phủ và Văn phòng Ngân sách Quốc hội cũng có cùng quan điểm: Các cơ quan chính phủ đã được cảnh báo nhiều lần về việc cần cải thiện công tác quản lý rủi ro và ngăn ngừa gian lận.

Như vậy thì bằng cách nào mà tình trạng thất thoát ngân sách vẫn xảy ra? Đơn giản thôi: Nhiều người trong chính phủ liên bang coi công việc của họ là lèn chặt tiền mặt vào các máy ATM, sau đó là họ xong việc. Các chính trị gia thì còn đang bù đầu với kỳ bầu cử giữa kỳ vào năm tới, và thế là chiếc máy ATM chính phủ cứ phân phát tiền miễn phí cho các cử tri may mắn. Trong khi đó, Quốc hội, cơ quan chịu trách nhiệm giám sát và thẩm định trách nhiệm của chính phủ, thì lại còn bận lo làm sao để chứng minh được ông Trump là gián điệp của Nga (tôi sẽ nói thêm về điều này sau).

Việc lấy cắp tiền của người đóng thuế rất đơn giản. Kẻ gian chỉ việc lên một trang web đen, kiếm một ID bị đánh cắp, xoá bỏ lịch sử truy cập nếu không muốn bị bắt, điền thông tin vào một số biểu mẫu và ngồi nhìn số dư tài khoản phình to. Sau khi nhận được tiền, kẻ trộm thực hiện rửa tiền thông qua bất kỳ công ty tài chính hợp pháp hoặc tổ chức tội phạm nào và thế là xong.

Về yêu cầu cung cấp tờ khai thuế để nhận được tiền thì cũng chẳng có vấn đề gì: ai cũng có thể kiếm được các tờ khai thuế có sẵn trực tuyến với một khoản phí nhỏ.

Các trò lừa đảo khác — lừa đảo, giả mạo, phần mềm gián điệp, phần mềm tống tiền, trí tuệ nhân tạo — đều có thể đánh lừa được những người thụ hưởng hợp pháp để nẫng tay trên số tiền mà họ phải vất vả để kiếm được. Thử nghĩ xem, những kẻ trộm cắp tài ba này, nếu chúng dùng trí tuệ đó để làm việc có ích thì sẽ tốt hơn cho thế giới biết bao nhiêu.

Việc đảm bảo tiền cứu trợ được chuyển đến đúng đối tượng thụ hưởng không phải ưu tiên số một. Tương tự như vậy với việc truy bắt và trừng phạt kẻ gian. Trong nhiều trường hợp, đó không phải là lỗi của chính phủ.

Số tiền này là một phần của gói chi tiêu cho đại dịch Covid-19. Chính quyền tiểu bang có trách nhiệm chuyển các tấm séc bồi thường thất nghiệp đến người thụ hưởng. Các tiểu bang được nhận khoản tiền ngân sách tài trợ để nâng cấp hệ thống xử lý tình trạng thất nghiệp hàng loạt đo đại dịch. Nhưng thực tế là 80% số chính quyền tiểu bang đã không nâng cấp được hệ thống công nghệ thông tin của mình. Hậu quả là các hệ thống máy tính cũ kỹ đã không thể xử lý được các khoản thanh toán thông thường. Và những kẻ trộm cắp chỉ việc luồn lách trà trộn vào nhóm đối tượng thụ hưởng để được nhận tiền một cách hợp pháp.

Hầu như không có hình phạt, tiền phạt, chế tài hay ít nhất là những công văn phê bình nghiêm khắc dành cho những công chức không làm tròn bổn phận của mình. Những người này thậm chí còn có thể được thăng chức.

Chính phủ mới đã bổ nhiệm một người chịu trách nhiệm giám sát tình hình giải ngân của gói chi tiêu Covid. Ông này lại chính là người đã từng thất bại ở vị trí công việc trước đó khiến một tiểu bang thất thoát hàng triệu đô la năm 2020. Có lẽ ông ta được bổ nhiệm vì những người có trách nhiệm nghĩ rằng ông ấy đã biết rõ không nên làm gì từ bài học thất bại lần trước chăng. Chẳng phải là "cần một tên trộm để tóm một tên trộm" hay sao?

Một số người lập luận rằng có thể đại dịch đã khiến các chính quyền tiểu bang bất ngờ. Vậy chẳng lẽ người ta đã quên là dưới thời ông Obama năm 2009, chính phủ Mỹ đã chi gần 1 nghìn tỷ USD để kích thích nền kinh tế trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Phân tích cho thấy rằng cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đã kết thúc vào thời điểm người dân, doanh nghiệp và các chính quyền tiểu bang nhận được khoản tài trợ kích cầu của mình. Hầu hết mọi người đều nghĩ rằng điều này không có gì xấu: Nghĩ được như vậy là tốt rồi! Mười năm sau, trong đại dịch Covid-19, có vẻ như chính phủ đã không rút ra được bài học kinh nghiệm nào.

Một thành viên kỳ cựu của đảng Cộng hòa tại Thượng viện, Chuck Grassley, đã đưa ra đạo luật tài trợ toàn phần cho "văn phòng tổng thanh tra đặc biệt" để thẩm định trách nhiệm giải trình của các chính quyền tiểu bang. Trong nhiều tháng, Quốc hội đã trì hoãn việc bố trí nhân sự, chuyên gia để hỗ trợ cho văn phòng hoạt động. Họ cho rằng người được bổ nhiệm phụ trách văn phòng có thiên kiến chính trị nên họ đã quyết tâm để cho ông này "hữu danh vô thực". Rồi cũng có chuyện gi đâu!

Chính quyền liên bang đã hành động đúng chuẩn khi gặp vấn đề rắc rối: Thiết lập Lực lượng đặc nhiệm chống gian lận và Sáng kiến Lợi ích công và Gian lận danh tính.

Về mặt lịch sử, các chương trình như thế này tiêu tốn rất nhiều tiền, nhiều thời gian và hiệu quả rất thấp. Hãy nhớ lại rằng Quốc hội đã khởi xướng Cuộc điều tra Mueller kéo dài suốt hai năm và tiêu tốn 30 triệu đô la chỉ để phát hiện ra rằng Tổng thống Donald Trump không phải là gián điệp của Nga. Tiếp sau đó là Cuộc điều tra Durham, cũng lại mất hai năm và hàng triệu đô la nữa chỉ để phát hiện ra rằng những người điều tra ông Trump trong Cuộc điều tra Mueller không phải là gián điệp của Nga.

Thực chất, chính phủ Mỹ không thể làm được gì ngoài việc xuất tiền cho các tổ chức có kỹ năng chuyên môn thực hiện. Khoảng 24 tiểu bang đang thuê các công ty tư nhân - giống như DI.me – thực hiện việc xác minh ID và kiểm tra những người thuộc đối tượng thụ hưởng của khoản trợ cấp chính phủ. Cách làm này có vẻ có hiệu quả. Lượng đơn xin trợ cấp gửi về chính quyền liên bang và tiểu bang đã giảm một nửa khi các công ty tiến hành kiểm tra đơn xin trợ cấp. Đây là cách mà các nhà phân tích đã phát hiện ra sự thất thoát hàng tỷ đô la trong đại dịch Covid. Thật nực cười là chính phủ Mỹ đã không nghĩ ra được cách này.

Dưới đây là một số cách để khắc phục sự cố trộm cắp, gian lận…

Mức lương của công chức và chính trị gia sẽ được xác định căn cứ trên tổng số tiền mà họ đã bảo vệ khỏi bị lấy cắp, hoặc số người mà họ đã đưa ra truy tố vì tội ăn cắp công quỹ. Công bằng mà nói, trước đây Sở Thuế vụ đã làm như thế này rồi nhưng đã thất bại. Các đại lý thuế đã dựa vào quy định này để cáo buộc người nộp thuế gian lận khiến họ gặp rắc rối pháp lý và lợi dụng để thu các khoản tiền thưởng.

Cho phép công chức được hưởng một phần của khoản tiền họ đã thu hồi được từ những kẻ gian lận, trộm cắp. Coi như đó là "khoản phí trả cho người phát hiện gian lận". Thực tế là các công ty bảo hiểm và tài chính đều có chế độ thưởng cho những người tố giác gian lận. Nhưng mặt trái của việc này là số lượng tội phạm ăn cắp được báo cáo về quá nhiều khiến hệ thống quá tải, mà nhiều người trong số những người bị tố cáo hoàn toàn vô tội.

Nhưng in hãy nhớ là đừng tính các chính trị gia vào kế hoạch tố giác tội phạm này: Họ đã có đầy tiền từ các nhà tài trợ chiến dịch tranh cử rồi.

Tiếp nữa, hãy dừng việc gán cho các tổ chức tội phạm nước ngoài cái tội trộm cắp, hãy đổi thành viện trợ nước ngoài. Ít nhất thì điều đó nghe cũng có vẻ xuôi tai hơn cho những người dân đang đóng thuế.

Còn cách đơn giản nhất để giải quyết vấn đề này là chính phủ Mỹ chỉ cần in thêm tiền. Trong đại dịch Covid-19, mỗi tháng, Ngân hàng Dự trữ Liên bang bơm 120 tỷ đô la cho nền kinh tế thông qua hệ thống ngân hàng. Cần nói thêm rằng đó là khoản tiền mà nước Mỹ không thực sự có. Tất nhiên, mặt trái của việc này là không chỉ những kẻ trộm cắp sẽ phải đối mặt với tình trạng lạm phát mà cả người dân, doanh nghiệp và các ngân hàng cũng vậy. Biết làm sao!

Tiến sỹ Terry F. Buss – Chuyển ngữ: Đào Thuý