Dọc bờ sông Trà Khúc, đoạn qua mỏ cát Trường Xuân - Thọ Lộc (ở xã Tịnh Hà, H.Sơn Tịnh, Quảng Ngãi) và các bãi cát gần đó có hàng loạt thuyền, bè hút cát, ống nhựa nằm ngổn ngang. Nhiều dấu vết của phương tiện ra vào chở cát trộm vẫn còn in rõ trên bãi cát, cạnh đó là hàng chục hố đào to, nhỏ và lối đi vào các hầm cát. "Cứ sau 17 giờ, đoàn thuyền, bè từ bên dưới vượt lên về hướng tây, qua khỏi cầu Trường Xuân để "ăn đêm", không phải bằng nghề đánh bắt cá trên sông mà là hút cát trộm", một người dân địa phương cho biết.
Thuyền hút trộm cát trên sông Trà Khúc giữa ban ngày
Phạm Anh
Hàng ngàn khối cát bị trộm mỗi đêm?
Theo Sở TN-MT tỉnh Quảng Ngãi, bãi cát Trường Xuân - Thọ Lộc có trữ lượng khoảng 136.000 m3. Đầu năm 2023, một doanh nghiệp đấu giá trúng thầu mỏ cát này, đang hoàn tất thủ tục để được khai thác. Tuy nhiên, thời gian gần đây, mỏ cát liên tục bị hút trộm khiến doanh nghiệp trúng thầu "đau đầu" vì trữ lượng hao hụt từng ngày. Trao đổi với PV Thanh Niên, chủ doanh nghiệp trúng thầu mỏ cát Trường Xuân - Thọ Lộc cho biết bãi cát này bị trộm liên tục vào ban đêm nhưng không có cách gì ngăn chặn. Gần đây, khi người của doanh nghiệp xuống bãi cát thì bị các nhóm hút cát trộm thách đố, hăm dọa… "Không ước được bao nhiêu lượng cát mỗi đêm đã rời khỏi mỏ nhưng việc hàng chục thuyền, người đi hút trộm cát như vậy thì hàng trăm, thậm chí hàng ngàn mét khối cát bị thất thoát mỗi đêm là không tránh khỏi", chủ doanh nghiệp than thở.
Ngoài ra, mỏ cát dọc sông Trà Khúc thuộc 2 xã Tịnh An và Nghĩa Dũng (TP.Quảng Ngãi) thuộc diện lớn nhất ở tỉnh Quảng Ngãi, rộng 53,4 ha. Đầu năm 2023, khi mỏ cát này được đưa ra đấu giá công khai, Công ty CP đầu tư khoáng sản Quảng Ngãi trúng thầu với giá hơn 380 tỉ đồng (giá khởi điểm là 25,9 tỉ đồng). Mỏ cát này được dự báo có hơn 3,4 triệu m3 cát, khối lượng khai thác là 350.000 m3/năm. Trong khi đơn vị trúng thầu đang làm các thủ tục để được cấp phép khai thác thì mỏ cát bị hút trộm.
Đại diện Công ty CP đầu tư khoáng sản Quảng Ngãi cho biết mỏ cát bị hàng chục thuyền gắn máy hút cát trộm, sau đó tập kết ra 2 bờ sông Trà Khúc rồi vận chuyển đi nơi khác. Hằng đêm, mất khoảng 1.000 - 1.300 m3 cát. Công ty đã phối hợp UBND các xã Tịnh An, Nghĩa Dũng làm cọc bê tông, rào chắn đường vào mỏ cát nhưng không ngăn chặn được. Bởi vậy, Công ty CP đầu tư khoáng sản Quảng Ngãi đã làm văn bản cầu cứu gửi các sở ngành, công an và chính quyền TP.Quảng Ngãi nhưng nạn trộm cát vẫn diễn ra.
Trao đổi với PV Thanh Niên, ông Nguyễn Mạnh Cường, Chủ tịch UBND H.Sơn Tịnh, cho biết địa phương đã làm rào chắn ở đường xuống các bãi cát thường xuyên bị hút trộm, trong đó có mỏ Trường Xuân - Thọ Lộc. Nhờ đó, tình trạng trộm cát đã được hạn chế. Tuy nhiên, khi đến mỏ cát này, chúng tôi chứng kiến rào chắn có trụ bê tông bị phá bỏ và trong 8 bãi cát có rào chắn thì có khoảng một nửa bị xe cơ giới mở lối đi khác. Tại khu vực, cả chục thuyền máy và bè đang ngang nhiên hút cát. Thấy chúng tôi ghi hình, một số người trên thuyền nhìn rồi vẫn thản nhiên hoạt động. Còn tại đoạn sông Trà Khúc gần mỏ cát xã Tịnh An - Nghĩa Dũng, trên bờ có một số phương tiện cơ giới nhưng không hoạt động. Một doanh nghiệp có mỏ cát ở đây cho biết, người lạ đến gần các khu vực hút trộm cát sẽ bị người cảnh giới phát hiện và báo cho bên trong để các thuyền hút cát trộm ngừng hoạt động, di chuyển đi nơi khác.
Nhiều hệ lụy xã hội
Theo tìm hiểu của PV Thanh Niên, cát bị hút trộm được bán với giá 150.000 - 170.000 đồng/m3. Khi xe vận chuyển ra Khu công nghiệp Tịnh Phong (H.Sơn Tịnh) và các xã ở H.Bình Sơn (Quảng Ngãi) thì được bán giá 350.000 - 450.000 đồng/m3. Do lợi nhuận lớn, mỗi đêm có hàng trăm, thậm chí hàng ngàn mét khối cát đã bị hút trộm, bán ra ngoài. Cũng chính vì quá lời nên những "đầu nậu" mua lại cát không rõ nguồn gốc, chứng từ cũng không ngại chịu phạt vài chục triệu đồng nếu bị phát hiện.
Theo UBND H.Sơn Tịnh (Quảng Ngãi), liên quan đến các vụ khai thác cát trộm trên sông Trà Khúc, từ đầu năm 2023 đến cuối tháng 6 vừa qua, Công an huyện này đã xử lý 87 vụ, 113 trường hợp, phạt tiền 113,2 triệu đồng, tịch thu hơn 500 m3 cát xây dựng và đang kiểm tra, xác minh hàng chục trường hợp. Lãnh đạo UBND H.Sơn Tịnh cho rằng nạn khai thác trộm cát diễn ra phức tạp, nhất là đoạn sông giáp ranh giữa xã Tịnh Hà (H.Sơn Tịnh) và xã Tịnh Ấn Tây (TP.Quảng Ngãi) là do một số người dân ở thôn Trường Xuân, thôn Thọ Lộc (xã Tịnh Hà) và thôn Thống Nhất (xã Tịnh Ấn Tây) gây ra. Đáng nói, hiện mức phạt hành chính đối với người vận chuyển, mua bán cát không có nguồn gốc còn thấp, không đủ sức răn đe.
Theo ông Nguyễn Mạnh Cường, để chấm dứt tình trạng khai thác cát trái phép, các sở ngành của tỉnh Quảng Ngãi cần cấp giấy phép khai thác khoáng sản và tạo điều kiện cho doanh nghiệp trúng đấu giá mỏ cát thực hiện thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian để sớm được cấp phép khai thác. Ông Cường còn cho rằng nên khảo sát và cho xây kè phía bắc sông Trà Khúc (đoạn giáp ranh giữa xã Tịnh Hà và xã Tịnh Ấn Tây) để chống sạt lở và ngăn chặn phương tiện khai thác, vận chuyển cát trái phép lên xuống bãi sông Trà Khúc.
Còn ông Trà Thanh Danh, Chủ tịch UBND TP.Quảng Ngãi, cũng thừa nhận hoạt động khai thác cát lậu diễn ra công khai, rầm rộ trên sông Trà Khúc, đoạn phía đông cầu Trường Xuân (giáp ranh giữa H.Sơn Tịnh và TP.Quảng Ngãi) trong thời gian qua. Các đầu nậu mua cát tại các bãi tập kết cát xã Tịnh Hà, sau đó vận chuyển cát qua địa bàn TP.Quảng Ngãi trên các trục đường Tế Hanh, Võ Nguyên Giáp, đường dẫn cầu Thạch Bích để đến các điểm tiêu thụ. Đây là vấn đề gây bức xúc cho người dân và tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông.