• Bảo tồn quần thể Voọc mông trắng tại Hà Nam

Thời gian qua, loài linh trưởng đặc hữu quý hiếm voọc gáy trắng có tên trong Sách Đỏ thế giới IUCN và Việt Nam luôn được báo động vì bị săn bắt. Dọc theo dãy núi Trường Sơn ở miền Trung, Tây Nguyên, nhiều đàn voọc gáy trắng luôn luân chuyển để trốn tránh khi ở khu vực này, khi khu rừng khác. Có lẽ, giờ đây sau nhiều lần di cư, loài voọc đã tìm được nơi trú ngụ an toàn ở "vương quốc" đá vôi Quảng Bình. Voọc đã tìm được nhà bình yên của mình bởi chúng luôn được cộng đồng dân cư bảo vệ. Ở đó, có những người chỉ dành mỗi việc trồng thêm rừng cho voọc trú ngụ, có người hàng đêm lên rừng để canh cho voọc ngủ, tránh bị săn bắt, có những người hàng ngày canh giờ voọc ra chuyền cây, múa lượn để chỉ cho khách cách yêu thiên nhiên, động vật…

Những con voọc quý hiếm ở núi Thiết Sơn, Tuyên Hóa, Quảng Bình.

Chuyện ghi từ núi Thiết Sơn

Chiều hè, cái nắng hầm hập của miền Trung cộng với gió Lào thổi bỏng rát làm chúng tôi thật sự thấm mệt khi tìm đến núi Thiết Sơn, ở Thạch Hóa, Tuyên Hóa, Quảng Bình. Anh bạn dẫn đường người bản địa cười bảo "ăn nhạt mới biết thương mèo nghe, các anh lên đây thấy nắng nóng ghê không? Ai đến cũng thấy nắng, nóng và mệt và sau đó đều về, còn người dân Tuyên Hóa phải sống hàng tháng trời mùa hè với khí hậu khắc nghiệt này đó. Tuyên Hóa quê tui nổi tiếng vì thứ nhất liên tục được lên bản tin dự báo thời tiết Đài Truyền hình nơi thường có nhiệt độ cao nhất ở miền Trung…".

Vậy thứ hai thì nổi tiếng chuyện gì? Đồng nghiệp đi cùng đoàn với tôi vội hỏi.

Thứ hai là nhiều người khen con gái Quảng Bình xinh đẹp, nhưng con gái quê Tuyên Hóa lại là nơi có con gái đẹp nhất vùng cát Quảng Bình. Không hiểu răng trời mùa đông thì rét cắt da cắt thịt, trời mùa hè thì nắng cứ cháy da cháy thịt mà con gái Tuyên Hóa lớn lên hầu như ai cũng da trắng, duyên dáng, xinh đẹp nổi tiếng ở miền Trung. Vài năm gần đây, người ở Tuyên Hóa quê tui còn tự hào, quê mình tuy khí hậu khắc nghiệt nhưng đất lành nên voọc quý hiếm cũng rủ nhau tìm về trú ngụ. Để có đàn voọc, có những người làng đã bỏ hàng năm trời theo chân bảo vệ voọc.

Ông Nguyễn Thanh Tú cùng người làng và lực lượng đang ngày đêm bảo vệ đàn voọc quý hiếm ở núi Thiết Sơn.

Vượt qua những con đường làng quanh co, uốn dài như dải lụa,  chúng tôi đến Thạch Hóa gặp ông Nguyễn Thanh Tú, người gần 10 năm qua đã âm thầm theo dõi bước chân của đàn voọc để hỗ trợ, bảo vệ chúng giữa rừng già. Người làng Thạch Hóa hay gọi ông Tú với biệt danh là Tú "voọc".

Nhấp ngụm nước cho dịu đi cái nóng ngày hè, ông Tú kể về cơ duyên mà ông gắn bó với đàn voọc. "Đầu năm 2012, tui vào leo lèn Hung Sú phát cây tạp để trồng cây sưa. Vào buổi trưa, trong lúc nằm nghỉ trên tảng đá thì nghe tiếng sột soạt trên lèn cao. Nhìn lên thấy những chấm đen di chuyển trong lùm cây, rồi cứ dần tiến về phía mình. Ban đầu tui có phần hoảng sợ, nhưng sau khi chúng tiến lại gần thì tui nhận ra đó là loại voọc đen, má trắng, đuôi dài quý hiếm ở Việt Nam, bởi trước đây tui đã từng được dự các lớp tập huấn nhận diện các loài động vật đặc hữu, quý hiếm".

Từ ngày gặp đàn voọc, những câu chuyện cảm động ông Tú được nghe kể về đàn voọc từ tuổi ấu thơ, ký ức luôn dội về. Có người trong làng đi săn khi bắn rơi con voọc con, người đi săn chưa kịp đến lấy thì con voọc đực trong đàn đã lao xuống ôm con voọc con bị thương rồi kêu la thảm thiết chạy vào rừng. Có người đặt bẫy làm con voọc mẹ mắc bẫy khi tìm đến thì chứng kiến cảnh voọc mẹ đang nặn sữa ra lá rừng để lại cho voọc con tìm đến uống, hoặc có lần người làng bắn chết voọc đầu đàn đem về làm thịt, tối đó cả đàn voọc không biết từ đâu tới kêu la thảm thiết quanh làng…

Ông Tú nhiều hôm mất ăn mất ngủ vì xem đài, báo địa phương đưa tin khi thì kiểm lâm bắt được xe chở voọc quý hiếm trái phép ở chỗ này, khi thì Công an bắt được người đưa voọc đi tiêu thụ ở chỗ khác... Quyết tâm phải bảo vệ đàn voọc, ông Tú nhắc nhở bản thân vậy. Rồi ông tìm hiểu, hóa ra trước đây vùng núi đá vôi ở Thiết Sơn có rất nhiều voọc sinh sống. Về sau do đời sống cư dân trong vùng sôi động và phần lớn do nhiều người săn bắn nên voọc gần như trốn chạy khỏi nơi này, thời gian gần đây mới xuất hiện trở lại.

Ông Tú âm thầm theo dõi và biết các cá thể voọc mới xuất hiện ở núi đá vôi Thiết Sơn đang bị đe dọa bởi nạn săn bắn. Ông quyết định bảo vệ đàn voọc theo cách của mình. Từ đó, sau cuối mỗi buổi sáng ông Tú một mình đùm cơm bới nước lên núi tìm voọc. Vợ con ông sinh nghi không hiểu ông Tú làm gì cứ leo lèn cao và ở đó một lúc lâu mới trở về nhà. Họ âm thầm theo dõi và khi biết được công việc của ông thì hết sức ủng hộ. Nhưng còn làng xóm, nhiều người chưa hiểu công việc của ông nên họ bảo ông Tú về hưu trở chứng bị hâm, sau mỗi lần leo núi đá Thiết Sơn về thường hay nghĩ ngợi.

Khi những cơn gió Lào thổi ràn rạt và mang hơi nóng phả vào ngọn núi Thiết Sơn, đó cũng là lúc, đàn voọc trên đỉnh Thiết Sơn đối mặt với sự khô hạn do thiếu nguồn nước. Nhiều con voọc liều mình đợi đêm xuống lén đến gần khu dân cư để tìm nước uống. Sợ đàn voọc gặp nguy hiểm, ông Tú đóng gùi, gùi nước lên đổ vào các hốc đá để voọc uống. Có những đêm ông mò mẫm một mình lên rừng để tìm rồi gỡ những bẫy của thợ săn đặt để bảo vệ đàn voọc. Từ ngày ông Tú đứng ra bảo vệ đàn voọc, một số người làng cũng chung sức cùng ông. Thậm chí có thợ săn voọc khét tiếng trong vùng khi được ông Tú gặp động viên cũng bỏ săn bắt theo ông Tú đi bảo vệ voọc…

Nơi bình yên của loài linh trưởng đặc hữu

Chúng tôi đang say sưa nghe ông Tú và người làng Thạch Hóa kể về việc bảo vệ đàn voọc, thì anh Nguyễn Văn Long - Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Quảng Bình điện cho biết, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình vừa ban hành quyết định phê duyệt bổ sung 710 ha rừng đặc dụng trên địa bàn xã Đồng Hóa, huyện Tuyên Hóa vào khu vực cấm hoạt động khoáng sản để bảo vệ loài voọc gáy trắng (voọc đen Hà Tĩnh) nằm trong danh mục loài nguy cấp quý hiếm.

Được biết, đây là diện tích rừng trên núi đá vôi đã giao cho Công ty cổ phần  sản xuất vật liệu và xây dựng Cosevco 1 để khai thác vật liệu xây dựng. Vì thế, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình giao Sở Tài chính chủ trì, phối hợp Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các đơn vị liên quan bàn phương án, bố trí nguồn kinh phí để đền bù thiệt hại cho Công ty cổ phần sản xuất vật liệu và xây dựng Cosevco 1 theo quy định.

Sở Tài nguyên và Môi trường tham mưu thu hồi giấy phép khai thác khoáng sản đã cấp cho doanh nghiệp trên. Việc cấm hoạt động khai thác khoáng sản và bổ sung 710 ha rừng đặc dụng ở xã Đồng Hóa, huyện Tuyên Hóa để bảo vệ loài voọc gáy trắng sẽ nhận được sự hưởng ứng và đồng thuận của nhân dân địa phương trong việc tạo hành lang, môi trường sống an toàn cho đàn voọc quý, bảo vệ môi trường sinh thái.

Nghe thông tin đàn voọc sẽ có thêm khoảng trời bình yên, nhiều người dân bảo vệ đàn voọc suốt mấy năm qua đều vui mừng. Anh Nguyễn Văn Hồng một người thợ săn voọc, giờ đi bảo vệ đàn voọc kể: "Trong một lần đi săn, tui bẫy được một con voọc đầu đàn, lúc đến gỡ bẫy thì thấy một bầy voọc hơn chục con vây quanh kêu thảm thiết. Ánh mắt của nhiều con voọc đỏ lừ như căm thù, như phản đối kẻ gây ra cái chết cho đồng loại, là tui. Mỗi lần chợp mắt thấy lại cảnh đó, tui không khỏi rùng mình. Tui bắt đầu suy nghĩ việc bỏ nghề săn để đi bảo vệ đàn voọc…".

Mấy năm gần đây, Quảng Bình chọn du lịch là mũi nhọn trong phát triển kinh tế. Từ đó, tiềm năng du lịch được đánh thức, và "ngành công nghiệp không khói" đã giúp người dân thay đổi cuộc sống. Cú hích du lịch ở Quảng Bình đầu tiên phải kể đến là khi Phong Nha Kẻ Bàng được UNESCO vinh danh là Di sản thiên nhiên thế giới.

Tiếp đó, Hiệp hội hang động Hoàng gia Anh phối hợp với các tổ chức, cá nhân trong nước lần lượt công bố nhiều hang động làm chấn động thế giới như hang Sơn Đoòng, hang Tiên Sơn, Thiên Đường, hang Én, hang Va… "Vương quốc hang động" ở Phong Nha Kẻ Bàng đã và đang thực sự gây nên cơn sốt du lịch ở Quảng Bình, đến nỗi trong các dịp nghỉ lễ, Ban quản lý du lịch nơi đây đã phải khuyến cáo khách du lịch hạn chế đến nhiều điểm ở Phong Nha Kẻ Bàng. Và giờ đây, việc đàn voọc quý hiếm về núi Thiết Sơn cũng đang mở ra hướng du lịch mới cho người dân bản địa. Rất nhiều đoàn khách là nhà khoa học từ các vườn thú, người yêu động vật hoang dã, khách du lịch nước ngoài đã đến tìm hiểu, ngắm đàn linh trưởng quý hiếm.

Vào mùa đông, đàn voọc xuống thường xuyên. Còn mùa hè nắng nóng như thế này thì chúng chỉ xuất hiện tầm khoảng 5 giờ 30 đến 9 giờ sáng sau đó lại nấp vào lùm cây tránh nắng. Khi chúng tôi đang chìm đắm trong khung cảnh yên bình của núi rừng, từ trên ngọn cây chuyển động, đưa ống nhòm lên nhìn, chúng tôi thấy đàn voọc đang đu xuống tìm chồi lá non, quả cây rừng để ăn.

Có nhiều con ngồi vắt vẻo trên mỏm đá mà không tỏ ra sợ sệt con người, thanh âm cuộc sống xung quanh. Nhờ người dân bảo vệ tốt nên đàn voọc này sinh trưởng nhanh với số lượng hiện có là 23 đàn với 148 cá thể voọc. Tiến sỹ Phạm Quang Tùng, cán bộ của Viện Phát triển bền vững tài nguyên thiên nhiên và Bảo vệ đa dạng sinh học cho biết, từ khi tìm thấy đàn voọc ở Thạch Hóa đến nay, nơi đây đã trở thành điểm hội ngộ của những người yêu loài voọc đến từ khắp nơi trên thế giới, nhất là giới khoa học nghiên cứu động vật hoang dã.