“Kinh tế” là từ Hán Việt, rút gọn của “kinh bang tế thế”, có nghĩa “trị nước giúp đời”, chỉ công việc của vua, quan trọng cai trị đất nước: chăm lo đời sống vật chất lẫn tinh thần của dân. Nhưng từ kinh tế này được dùng để chỉ kinh tế học kiểu thị trường của phương Tây.

Với nhiều người kinh tế là khái niệm mơ hồ và xa xôi. Tuy nhiên hiểu biết về kinh tế giúp bạn cải thiện cuộc sống, tiêu dùng tốt hơn, khôn ngoan hơn. Tại sao lại có lạm phát? Tại sao một số người lại quá giàu, số khác quá nghèo? Những câu hỏi kinh tế này liên quan đến xã hội, hành vi con người, đời sống của bạn.

Nhờ hiểu biết kinh tế mà bạn có khả năng kiếm tiền, làm giàu. Ví dụ giá xăng tăng, người dân sẽ chuyển sang dùng xe đạp điện, để tiết kiệm nhiên liệu. Những người nhanh nhạy với tình hình sẽ nhập xe đạp điện về bán. Hay khi Chính phủ ra quy định dùng mũ bảo hiểm, những người này sẽ mua và bán mũ bảo hiểm ngay từ lúc quy định đó chưa được ban hành.

CafeBiz xin giới thiệu chuỗi bài “Kinh tế học vui” để giúp bạn thấy kinh tế học không khô khan như bạn nghĩ.

Còn nhớ trong lần phỏng vấn hồi năm 2017, CEO FPT Retail từng tiết lộ bí quyết làm sao để mở rộng chuỗi nhanh và hiệu quả chỉ trong 2 năm. Dù sinh sau đẻ muộn nhưng chuỗi bán lẻ FPT Shop nhanh chóng bắt kịp đàn anh Thế giới di động.

“Chúng tôi tính toán rằng chúng tôi chỉ mở 2019 là dừng. Làm sao để mở được các cửa hàng trong 2 năm tới? Chúng tôi quan sát đối thủ, chọn ra tất cả các shop của TGDĐ có doanh thu tốt mà khu vực đó chúng tôi chưa có shop. Với danh sách đó, khu vực mà chúng tôi chưa có shop và doanh thu của đội bạn cao thì chúng tôi sẽ đặt cửa hàng”, bà Nguyễn Bạch Điệp chia sẻ.

Theo bà Điệp, nếu doanh thu của cửa hàng TGDD khoảng 3 tỷ đồng/tháng thì của FPT Shop cũng khoảng hơn 2 tỷ và công ty bà dựa vào đó để chọn địa điểm mở cửa hàng mới.

Câu chuyện kinh doanh mở cửa hàng gần nhau của FPT Shop và Thế giới di động là điều rất phổ biến. Đã bao giờ bạn tự hỏi tại sao những trạm xăng luôn ở kề bên nhau. Hay có những lúc bạn lái xe hàng km mà chẳng tìm được quán cafe nào để rồi thấy ba bốn cái một lúc ở một góc đường Tại sao những tiệm tạp hóa, sửa xe và cả những nhà hàng hay tụ họp với nhau thành một khu thay vì rải đều trên một địa bàn dân cư.

Có khá nhiều các lý do ảnh hưởng đến quyết định đặt địa điểm kinh doanh của bạn, hiện tượng kể trên có thể giải thích bằng một câu chuyện đơn giản. Câu chuyện này giải thích mô hình ganh đua vị trí Hotelling trong kinh tế học.

Hãy tưởng tượng bạn bán kem trên bờ biển. Bãi biển của bạn dài một dặm không ai cạnh tranh với bạn. Bạn sẽ để xe kem ở đâu để bán được nhiều kem nhất?

Ngay chính giữa.

Đi bộ nửa dặm có thể vẫn quá xa đối với một số người ở hai đầu của bãi nhưng dù sao xe kem của bạn đã bán được nhiều người nhất có thể.

Một ngày, khi bạn bắt đầu anh họ Teddy của bạn cũng ở đó với xe kem riêng của anh ấy. Thực tế, anh ta bán loại kem giống hệt bạn.

Bạn đồng ý chia bãi làm hai. Và để đảm bảo các khách hàng không phải đi bộ quá xa. Bạn đặt xe kem 1/4 dặm về phía nam trung tâm bãi ngay chính giữa lãnh thổ của mình. Teddy đặt 1/4 dặm về phía bắc của trung tâm bãi ngay chính giữa lãnh thổ của Teddy.

Với thỏa thuận này, mọi người ở phía nam của bạn sẽ mua kem của bạn. Những người bắc Teddy sẽ mua từ anh ấy và một nửa số người còn lại ở giữa sẽ đi đến xe kem gần hơn.

Không ai phải đi hơn 1/4 dặm và mỗi xe bán cho một nửa số người trên bãi biển. Trong lý thuyết trò chơi (Game theory), đây là giải pháp tối ưu cho xã hội. Nó giảm đến mức thấp nhất quãng đường tối đa khách hàng phải đi để đến một xe kem.

Ngày tiếp theo, khi bạn đến Teedy lại đặt xe ngay chính giữa bãi.

Bạn thì về lại vị trí cũ 1/4 dặm phía nam điểm giữa và có được 25% lượng khách, những người phía nam bạn. Teddy vẫn có được toàn bộ khách phía bắc anh ấy nhưng bây giờ còn giành 25% ở giữa hai người.

Ngày thứ ba của chiến tranh kem bạn đến sớm và đặt xe ngay giữa lãnh thổ phía bắc của Teddy nghĩ rằng mình sẽ giành được 75% người tắm biển phía nam. Điều này làm cho ông anh họ chỉ bán được 25% số người còn lại về phía bắc.

Teddy đến, anh ấy đặt xe ngay cạnh bạn về phía nam lấy đi toàn bộ khách hàng phía nam và để cho bạn số ít khách về phía bắc.

Không chịu thua, bạn dời xe 10 bước phía nam Teddy để đoạt lại khách hàng.

Giờ nghỉ trưa, Teddy dời 10 bước về phía nam bạn và lần nữa giành lại toàn bộ khách hàng về phía đầu kia của bãi.

Suốt ngày hôm đó cả hai xe cứ lần lượt dời về phía nam để tiếp cận phần đa số người mua cho đến khi cả hai ở ngay chính giữa bãi tựa lưng vào nhau, bán cho 50% khách phía mình.

Lúc này, bạn và ông anh họ đối thủ cạnh tranh đã đạt trạng thái Cân bằng Nash (Nash Equilibrium) của lý thuyết trò chơi. Khi đó không ai còn có thể cải thiện kết quả của họ nữa nếu chệch đi chiến lược hiện tại.

Chiến lược ban đầu của bạn khi mỗi người 1/4 dặm từ giữa bãi không bền vững, bởi vì nó không phải cân bằng Nash. Ở điểm cân bằng Nash, cả hai đều không thể dời về phía người kia để bán được nhiều kem hơn nữa. Khi đó cả hai đã đều ở chính giữa bãi bạn không thể dời vị trí để gần hơn những khách hàng ở xa mà không làm giảm đi những khách hàng hiện tại.

Tuy nhiên, bạn cũng đã đánh mất giải pháp tối ưu cho xã hội khi mà khách hàng ở hai đầu phải đi xa hơn cần thiết để tận hưởng que kem mát lạnh.

Thảo Nguyên