Vaccin thật ra đã có từ đầu năm

Thư Kỳ

(TBKTSG) - Một điều có thể gây bất ngờ cho nhiều người khi biết vaccin phòng chống dịch Covid-19 đã được thiết kế xong ngay hồi tháng Giêng và một tháng sau đó đã được sản xuất thành công, sẵn sàng để chích thử nghiệm trên người.

Theo tờ New Yorker, vaccin mang ký hiệu mRNA-1273 của Moderna, hiện được đánh giá là có hiệu quả ngừa Covid-19 đến 94,5%, được thiết kế xong vào ngày 13-1-2020, tức chỉ hai ngày sau khi trình tự gen của con virus corona chủng mới được các nhà khoa học Trung Quốc đưa lên mạng.

Các nhà nghiên cứu của Moderna sử dụng bản đồ gen này để thiết kế vaccin vào hai ngày cuối tuần, ngay cả trước khi Trung Quốc thừa nhận căn bệnh mới có thể lây truyền từ người sang người và một tuần trước khi ca bệnh Covid-19 đầu tiên được phát hiện ở Mỹ.

Một tháng sau đó, khi Mỹ có ca tử vong đầu tiên do Covid-19 thì Moderna đã sản xuất xong lô vaccin đầu tiên, chở tới Viện Y tế quốc gia để bắt đầu giai đoạn 1 thử nghiệm lâm sàng. Tờ New Yorker nhận xét, điều này có nghĩa trong gần mười tháng sau đó, khi dịch bệnh đáng sợ này đã giết chết hơn 300.000 người Mỹ thì nước này đã có sẵn công cụ để chặn đứng nó nhưng không thể sử dụng sớm hơn.

Vaccin của Moderna và cũng như của Pfizer hợp tác với BioNTech đều sử dụng công nghệ mRNA, tức lợi dụng chức năng chuyển tải thông tin đến tế bào của RNA, họ đưa thông tin do họ sắp xếp vào RNA để chuyển thông tin này vào tế bào, bảo tế bào sản xuất một loại protein giống y protein gai hình vương miện bọc ngoài con virus corona thì cơ thể sẽ sản sinh ra kháng thể chống lại protein này. Trong quá trình thiết kế và sản xuất, họ không cần đến con virus thật; chỉ cần bản đồ gen của nó - đó là lý do vì sao vaccin sử dụng công nghệ mRNA được sản xuất nhanh chóng đến thế.

Tuy nhiên tờ New Yorker cũng khẳng định nói như trên không có nghĩa họ bảo Moderna lẽ ra nên sử dụng vaccin này vào tháng 2 hay thậm chí vào tháng 5 khi giai đoạn 1 thử nghiệm lâm sàng về độ an toàn đã kết thúc. Đạt tốc độ như Moderna hay Pfizer và BioNTech là đã nhanh cực kỳ so với việc chế tạo các vaccin khác. Có thể trong tương lai, loài người sẽ có điều kiện sử dụng vaccin ngay khi nó được thiết kế xong chứ với cơ sở hạ tầng như hiện nay thì phải trải qua nhiều giai đoạn thử nghiệm như Moderna đã trải qua.

Điều Chiến dịch Thần tốc (Operation Warp Speed) đã làm được là cho phép tiến hành các giai đoạn thử nghiệm song song chứ không theo tuần tự như bình thường; cho phép cùng lúc bắt đầu sản xuất vaccin và đẩy nhanh quá trình phê duyệt kết quả.

Vì thế cho đến nay người ta chỉ tính toán được tỷ lệ hiệu quả của các vaccin còn thời gian có hiệu quả phòng ngừa Covid-19 kéo dài bao lâu thì chưa biết. Các nhà nghiên cứu cũng không biết hiệu quả của vaccin trong ngăn chận độ lây lan của virus. Ngay cả cẩn thận như thế mà tỷ lệ người sẵn sàng chích vaccin ngừa Covid-19 vẫn chưa cao, vẫn còn chừng 40% người được khảo sát bảo họ chưa muốn chích một loại vaccin hoàn toàn mới như vaccin mRNA.

Đáng chú ý, tờ MIT Technology Review cho biết hồi tháng 7-2020, có chừng 70 nhà khoa học liên quan đến Harvard và MIT đã sử dụng một loại vaccin tự chế, dạng phun vào hốc mũi. Loại vaccin này không qua thử nghiệm, chỉ sử dụng trong nội bộ nhóm này.

Tờ New Yorker cho rằng trong tương lai, người ta có thể bỏ hẳn thử nghiệm giai đoạn 1 về độ an toàn của vaccin bằng cách thiết kế sẵn các vaccin “khung” đã được kiểm nghiệm an toàn và sau đó chỉ cần chỉnh sửa tùy loại virus muốn nhắm đến.

Thật ra với vaccin của Moderna và Pfizer, người ta đã rút ngắn được thời gian nghiên cứu là nhờ các công trình trước đó sau khi dịch SARS năm 2003 bùng phát. Các nhà khoa học biết rõ các nhóm virus có chung những đặc tính gì nên có thể thiết kế vaccin “khung” cho chúng.

Theo Florian Krammer, một nhà nghiên cứu vaccin, mỗi vaccin như thế sẽ chỉ tốn chừng 20-30 triệu đô la Mỹ và chỉ cần làm trước cho khoảng 50-100 chủng loại virus là loài người đã có thể có sẵn vũ khí phòng chống dịch bệnh ngay cả khi dịch bệnh chưa xảy ra. Krammer ước tính chỉ cần 1-3 tỉ đô la là người ta đã có thể nghiên cứu trước, thử nghiệm trước khá nhiều vaccin cho các chủng dịch bệnh có thể bùng phát trong tương lai.

Với thử nghiệm giai đoạn 1 và 2 được làm trước, giai đoạn 3 khởi động ngay khi dịch bùng phát thì người ta có thể rút ngắn thời gian sản xuất và sẵn sàng sử dụng một vaccin mới xuống còn ba tháng. Lúc đó đợt bùng phát đại dịch lần 2 và lần 3 ắt đã được ngăn chặn.